در مطلب قبلی در خصوص لیست سیستم ها و فرایندهای موجود در هر سیستم کسب و کاری صحبت کردیم. و این جلسه میخواهیم درباره استاندارد BPMN بهترین استاندارد برای مدلسازی فرایندها صحبت کنیم.
در این مطلب در نظر داریم در مورد ضرورت مدلسازی فرایندها صحبت کرده و بهترین استاندارد برای اینکار را معرفی نماییم.
در مرحله ششم الگوریتم سیستم سازی باید نسبت به مدلسازی فرایندهای موجود در کسب و کار اقدام نمود. دلایل مختلفی برای مدلسازی فرایندها که اجزا اصلی هر سیستم از آنها تشکیل شده است وجود دارد که برخی از مهم ترین آنها عبارتند از:
به منظور مدلسازی فرایندها روشهای مختلفی ایجاد شده که فلوچارت یکی از این روشها است. البته روشها و استانداردهای دیگری برای مدلسازی فرایندها وجود دارد مثل BPMN2 که از فلوچارت کاملتر هستند. در نتیجه ما در این نوشته استاندارد BPMN2 را بصورت مختصر و مفید آموزش خواهیم داد.
معرفی اجمالی استاندارد BPMN2
چند نماد اصلی در استاندارد BPMN2 وجود دارد که هر یک را در ادامه تشریح خواهیم کرد.
Pool: فرایندی که در حال مدلسازی آن هستیم را با یک Pool نمایش میدهیم مثل شکل پایین.
نکته مهم اینکه یک فرایند دیگر میتواند برای فرایند فعلی یک شریک تجاری محسوب شود که آنها را هم باید یک Pool جداگانه در نظر گرفت. همچنین عناصر خارج از کسب و کار مثل مشتری، تامینکننده، سازمانها و نهادهای مرتبط با کسب و کار و… نیز یک Pool جداگانه است. در این موارد ما تمایلی به مدلسازی و تعیین فعالیتهای انجام شده توسط عناصر خارجی را نداریم. پس به عنوان جمعبندی موارد زیر میتوانند جزء pool ها باشند:
Lane: برای جدا کردن فعالیتهایی است که مربوط به یک نقش یا واحد خاص در کسب و کار است و معمولاً بیانگر نقشهای سازمانی هستند. این موارد میتوانند جزء lane ها باشند:
Activity یا فعالیت: فعالیتها اقداماتی هستند که در طول فرایند توسط دینفعان فرایند انجام میشوند و در یک دستهبندی کلی به دو گروه قابل تقسیم هستند: فعالیتهای اتمیک که به آنها Task نیز گفته میشود و همانطورکه از نام آنها پیدا است قابل شکستن به فعالیتهای جزئیتر نیستند.
نوع دیگری از فعالیتها، فعالیتهای ترکیبی هستند که به آنها Sub-Process نیز اتلاق میشود. Sub-Process خود یک فرایند دیگر در دل فرایند فعلی هستند که بنا به نیاز از آنها استفاده خواهد شد. Sub-Process ها دارای یک علامت + در مرکز و پایین مستطیل هستند.
Gateway یا دروازه: دروزاه ها دو کاربرد اصلی دارند.
Gateway برای نمایش نقاط کنترلی و تصمیمگیریها استفاده میشود. به علاوه از این نماد هم به عنوان تفکیککننده مسیر و هم در جهت ترکیب مسیرها استفاده میشود. به عبارت دیگر به یک Task تنها یک ورودی، وارد میشود و تنها یک خروجی، از آن خارج میگردد. در صورت وجود بیش از یک ورودی یا خروجی باید از Gateway استفاده نمود.
Sequence Flow یا جريان توالي که با شکل زیر نمایش داده میشود:
جهت نمايش ترتيب و توالي انجام فعاليتها در داخل Lane های يک فرآيند بکار ميرود كه در واقع مسير اصلي فرايند ميباشد. به تصویر پایین دقت کنید:
Sequence Flow بین دو Task نشان میدهد که که ابتدا بایدTask2 انجام شود و سپس کار به Task3 ارسال شده تا فرآیند ادامه یابد.
Event یا رخداد: پيشامدي که در ابتدا، میانه یا انتهای يک فرآيند روي ميدهد و بر جريان فرآيند تأثير ميگذارد. پس میتوان آنها را به سه گروه تقسیمبندی کرد: رخدادهای آغازین، رخدادهای میانی و رخدادهای پایانی. هر فرایند قطعاً دارای حداقل یک رخداد آغازین و یک رخداد پایانی است. پس رخدادها برحسب زمان تأثير بر فرآيند به سه گروه Start، Intermediate و End (شکلها از چپ به راست) تقسيم ميشوند.
همانطورکه از اسم این نماد مشخص است، رخداد پیشامدی است که تحت کنترل فرایند موردنظر نبوده و معمولاً یک عامل بیرونی است.
نکته مهم: در این مرحله یعنی مدلسازی فرایندها، فقط ترسیم نمودار BPMN کافی نیست و در مورد هر فرایند باید اطلاعات دیگری نیز دریافت شود. این اطلاعات در قالب شناسنامه فرایندی قابل استخراج است.
لطفا توجه کنید، بسیاری از نمادهای معرفی شده در بالا در سایر استانداردهای مدلسازی از جمله فلوچارت وجود ندارند. البته استاندارد BPMN شامل نمادهای دیگری نیز می شود که در در مطالب بعدی برخی از مهم ترین آنها را معرفی خواهیم کرد.
در خصوص استاندارد BPMN در کارگاه سیستم سازی بصورت مفصل توضیحات تکمیلی ارائه شده و بصورت کارگاهی این استاندارد را فراخواهید گرفت.